Het verhaal van Chanoeka begint meer dan 2000 jaar geleden in het oude Israël. Het land werd toen bezet door de Grieken, die de joden verboden hun eigen geloof te volgen. Een kleine groep joden, de Makkabeeën, kwam in opstand. Na een lange strijd wonnen ze en konden ze hun tempel in Jeruzalem weer in gebruik nemen. Toen ze de tempel wilden inwijden, vonden ze maar een klein kruikje olie om de menora mee aan te steken. Dit was genoeg voor één dag, maar ze hadden acht dagen nodig om nieuwe olie te maken. Toch besloten ze de menora aan te steken. En toen gebeurde het wonder: de olie brandde niet één, maar acht dagen lang! Dit wonder van het licht wordt gevierd tijdens Chanoeka. Het verhaal gaat dus over moed, geloof en het vinden van licht in donkere tijden.
Chanoeka wordt gevierd volgens de joodse kalender. Het begint op de 25e dag van de joodse maand Kislev. In onze kalender valt dit meestal in december, soms eind november. Het feest duurt acht dagen en nachten. Omdat Chanoeka vaak rond dezelfde tijd valt als Kerstmis, denken sommige mensen dat het een soort “joods kerstmis” is. Maar dat is niet zo. Het zijn twee heel verschillende feesten met hun eigen verhaal en tradities. In Nederland valt Chanoeka meestal in de donkerste tijd van het jaar, dat maakt de lichtjes extra mooi en betekenisvol.
De menora is het belangrijkste symbool van Chanoeka. Deze speciale kandelaar heeft negen armen in plaats van de zeven die een gewone joodse menora heeft. De middelste arm, die iets hoger staat, heet de sjamash (helper). Met deze kaars worden elke avond de andere kaarsen aangestoken. Tijdens Chanoeka wordt de menora vaak in het raam gezet. Zo kunnen voorbijgangers de lichtjes zien. Dit is een manier om het wonder van Chanoeka te delen met anderen. De menora staat symbool voor het licht dat zelfs in de donkerste tijden blijft branden. In veel joodse huizen is de menora een kostbaar bezit dat vaak van generatie op generatie wordt doorgegeven.
Het aansteken van de kaarsjes is het hart van het Chanoeka-feest. Op de eerste avond steekt men één kaarsje aan, plus de sjamash. Op de tweede avond twee kaarsjes, enzovoort. Op de laatste avond branden alle acht kaarsjes plus de sjamash, wat een prachtig gezicht is. De kaarsjes worden aangestoken van rechts naar links (als je voor de menora staat). Bij het aansteken wordt een speciaal gebed opgezegd. De kaarsjes moeten minstens een half uur branden na het vallen van de avond. Het is een moment van bezinning en samenzijn voor het hele gezin. De lichtjes herinneren ons eraan dat een klein lichtje het donker kan verdrijven.
Tijdens de acht dagen van Chanoeka zijn er verschillende rituelen die families volgen. Elke avond komt de familie samen voor het aansteken van de kaarsjes. Er worden gebeden opgezegd en liedjes gezongen. Na het aansteken van de kaarsjes is het tijd voor spelletjes, eten en soms cadeautjes. In veel gezinnen is het een traditie om elke avond van Chanoeka samen te eten. Sommige mensen geven elke dag een klein cadeautje aan de kinderen. Anderen geven alleen cadeautjes op de eerste of laatste avond. Het belangrijkste ritueel blijft het samen zijn en het vieren van het feest van licht in de donkere wintermaanden.
Muziek speelt een belangrijke rol tijdens Chanoeka. Er zijn veel traditionele liedjes die tijdens het feest worden gezongen. Het bekendste Chanoeka-lied is “Maoz Tzur” (Rots van Hulp), dat wordt gezongen na het aansteken van de kaarsen. Andere populaire liedjes zijn “Sevivon” (over de dreidel) en “Ner Li” (Mijn Kaarsje).
Tegenwoordig zijn er ook moderne Chanoeka-liedjes en wordt er muziek gemaakt door joodse artiesten speciaal voor het feest. In grotere steden worden soms Chanoeka-concerten gehouden. De muziek brengt mensen samen en maakt het feest nog gezelliger.
Tijdens Chanoeka worden veel gerechten gegeten die in olie zijn gebakken. Dit herinnert aan het wonder van de olie in de tempel. Een van de bekendste gerechten is latkes, ook wel aardappelpannenkoekjes genoemd. Ze worden knapperig gebakken in olie en vaak gegeten met appelmoes of zure room. Een ander traditioneel gerecht is soefganiot, een soort gefrituurde donut gevuld met jam. In Israël zijn deze donuts enorm populair tijdens Chanoeka. Er worden miljoenen van verkocht in allerlei smaken en varianten. Ook chocolademunten, die lijken op het geld dat vroeger tijdens Chanoeka werd gegeven, zijn populair.
Het geven van cadeautjes is een leuk onderdeel van Chanoeka. Vroeger kregen kinderen vaak gelt, dat is Jiddisch voor geld. Tegenwoordig krijgen ze vaak echte cadeautjes, soms één groot cadeau of acht kleine cadeautjes, voor elke dag één. Een populair spel tijdens Chanoeka is het dreidel-spel. Een dreidel is een tolletje met vier kanten. Op elke kant staat een Hebreeuwse letter: noen, gimmel, hei en sjin. Deze letters staan voor de zin “Nes Gadol Haja Sjam”, wat betekent “Een groot wonder gebeurde daar”. Kinderen spelen dit spel met chocolademunten of noten als inzet.
Als je iemand een fijne Chanoeka wilt wensen, zijn er verschillende manieren. De meest gebruikte wens is “Chanoeka Sameach”, wat “Vrolijk Chanoeka” betekent in het Hebreeuws. Je kunt ook “Chag Urim Sameach” zeggen, wat “Vrolijk Lichtfeest” betekent. Tegenwoordig sturen veel mensen Chanoeka-kaarten naar vrienden en familie. Ook online felicitaties via sociale media worden steeds populairder. De wensen draaien vaak om licht, vreugde en het samen vieren van het feest.
In Nederland wordt Chanoeka steeds zichtbaarder gevierd. In grote steden zoals Amsterdam, Rotterdam en Den Haag worden elk jaar grote menora’s aangestoken op openbare plekken. De bekendste staat op het Museumplein in Amsterdam. Tijdens deze openbare vieringen komen veel mensen samen, niet alleen Joden maar ook anderen die geïnteresseerd zijn in het feest. Er is vaak muziek, er zijn toespraken en soms worden er gratis latkes en soefganiot uitgedeeld.
Chanoeka zit vol met symbolen die allemaal hun eigen betekenis hebben. Het belangrijkste symbool is natuurlijk het licht. De lichtjes die elke avond worden aangestoken, staan voor hoop en voor het licht dat zelfs in de donkerste tijden kan schijnen. De olie herinnert aan het wonder dat in de tempel gebeurde. Het staat ook voor toewijding en volharding. De menora zelf symboliseert de verbinding tussen hemel en aarde, tussen het goddelijke en het menselijke. De acht dagen van het feest staan voor voltooiing en vervulling.
Chanoeka vertelt een verhaal dat voor iedereen waardevol kan zijn. Het gaat over het vinden van licht in de duisternis, over het vieren van wonderen en over het belang van tradities en samenzijn. De boodschap van Chanoeka is tijdloos: zelfs een klein lichtje kan veel duisternis verdrijven. In onze vaak hectische en soms donkere wereld is dat een bemoedigende gedachte. Vier jij elk jaar Chanoeka of heb je leuke feitjes of tips? Deel ze dan hieronder in de reacties!
Hoi! Ik ben Inge en ik geloof dat het leven vol zit met speciale momenten. Van klein geluk tot grote mijlpalen. Op deze site deel ik inspiratie, tips en inzichten om bewuster stil te staan bij die bijzondere gebeurtenissen, zowel thuis als op het werk. Laten we samen leren om meer te vieren, te voelen en te waarderen. Want jouw moment mag er zijn!